Debatanalyse EénVandaag-debat
Het EénVandaag-debat kenmerkte zich door grote woorden en weinig inhoud. Tussen de vele verkiezingsdebatten door benadrukken de lijsttrekkers doorlopend dat het “vooral om de inhoud” moet gaan. Maar bij het EénVandaag Lijsttrekkersdebat konden grote woorden en schaamteloos populisme het gebrek aan inhoud niet camoufleren. En dus kozen de kijkers thuis als winnaar een lijsttrekker die zich het meest thuis voelt bij dit retorisch geweld: Jan Marijnissen.
Verkiezingsdebatten kun je lastig winnen en eenvoudig verliezen. Eén foute opmerking kan een partij al snel zetels kosten. De lijsttrekkers speelden daarom vooral op safe, en dat was jammer maar begrijpelijk.
André Rouvoet koos er steeds voor om de premier aan te vallen. Begrijpelijk, omdat veel zwevende kiezers zullen twijfelen tussen zijn partij en het CDA. Maar hij moest steeds achterin het rijtje Bos, Marijnissen en Halsema aansluiten en viel daardoor weinig op. Rouvoet versprak zich lelijk toen hij Halsema verweet dat haar plan “nauwelijks zin” heeft en “slechts 3.000 banen” oplevert. Voor een Haagse politicus is dat misschien niet veel, maar veel kijkers zullen de opmerking toch met enige verbazing hebben aangehoord. Bovendien gebruikte hij veel jargon (“WIA”).
Ook Femke Halsema stond er bij vlagen maar een beetje bij. Wanneer ze aan het woord was, sprak ze haast onnatuurlijk fel. Maar verder volgde ze het debat timide zonder zich actief in de discussies te mengen. Ze had het één-op-één debat goed voorbereid met enkele krachtige statements (“we moeten voorkomen dat vrouwen de nieuwe armen worden”, “dat is de bijl aan de wortel van de kinderopvang”). Verder benadrukte ze in de loop van het debat steeds dezelfde thema’s, waardoor haar boodschap goed bleef hangen.
Mark Rutte had als belangrijkste uitdaging om de standpunten van de VVD duidelijker neer te zetten. Hij koos daarbij voor de veilige route door met name de verschillen met de PvdA en SP te benadrukken. Het had van meer lef getuigd om ook eindelijk eens de verschillen met het CDA en bijvoorbeeld Geert Wilders onder de aandacht te brengen. (De stropdaskeuze van Rutte en de premier droeg ook niet bij aan een duidelijk onderscheid.)
Rutte was sterk tijdens het één-op-één debat tegen Marijnissen, maar liet zich toch de kaas van het brood eten doordat hij Marijnissen teveel het initiatief liet. Hij liet zijn centrale thema (“economische groei”) vaak naar voren komen, misschien wel té vaak.
Jan Marijnissen stapelde schaamteloos de ene populistische kreet (“u staat aan de kant van de rijken”) op de andere (“u zorgt voor armoede”). Sympathie wekte hij met zijn ingetogen verhaal over het kleinschalige verzorghuis in Soest, waar zes ouderen samenwonen (“meer gehaktballen passen er niet op een pan”). Hij claimde dit verhaal slim, terwijl hij er noch aan had bijgedragen, noch duidelijk was in hoeverre de andere lijsttrekkers tegen dergelijke initiatieven waren (niet, waarschijnlijk).
Tijdens het één-op-één debat verlegde hij slim het onderwerp naar arbeidsongeschikten en ouderen toen Rutte hem in het nauw dreef. En direct nadat hij de cijfers van Rutte had betwist, verlegde hij opnieuw het onderwerp zodat Rutte geen kans meer kreeg op de cijfers in te gaan. Hij trok bewust uitspraken uit hun verband, toen hij beweerde dat de armoede volgens de premier is toegenomen. Inhoudelijk weinig verheffend, maar zeer effectief.
Bij Wouter Bos was de grote vraag welke strategie hij zou kiezen tijdens het debat. Wilde hij als een toekomstig premier overkomen (rustig, ingetogen) of juist als een bevlogen oppositieleider? Bij het RTL-debat koos hij voor het laatste, mede om zo potentiële SP-stemmers aan te spreken. Ook nu koos hij voor deze strategie. Hij verplaatste zich in de situatie van kwetsbare doelgroepen (herkeurde WAO-ers, kinderen die in armoede leven). Zijn opmerkingen over de WAO-keuringen waren populair en simpel geformuleerd om ook lager opgeleiden aan te spreken (“voor de keuring zijn ze ziek, na de keurig zijn ze ineens weer gezond”). Debattrucs die we inmiddels van hem kennen werden weer volop ingezet, zoals het aanhalen van CDA-ministers (De Geus ditmaal) om zijn eigen standpunt te ondersteunen.
Eenmaal probeerde hij overduidelijk als een toekomstige premier boven de partijen uit te stijgen. Hij stelde voor om gezamenlijk, niet eens per se onder zijn leiding, af te spreken te zorgen dat binnen twee jaar alle voedselbanken zijn verdwenen. De vraag is in hoeverre een dergelijk populistisch thema een goede basis vormt voor een charmeoffensief als toekomstig premier.
Jan-Peter Balkenende was goed gespind. Het campagneteam van de premier zag een vraag over de recente kritiek van Gerrit Zalm natuurlijk allang aankomen. En dus had Balkenende een grapje paraat waarmee hij zich er handig vanaf maakte én de lachers op zijn hand kreeg. Ingestudeerd was ook het understatement waarmee hij Bos “op dit punt niet consistent” vond. Zonder zijn opponent weer een draaier te noemen, haalde hij het toch subtiel aan. Een nieuwe aanvalsstrategie die we de komende week ongetwijfeld meer zullen zien is die waarbij Bos ervan wordt beschuldigd dat hij alleen kritiek levert maar niets verandert. Het punt kwam meerdere malen terug – dat kan geen toeval zijn.
Om de zoveelste aanval over voedselbanken bij voorbaat te ontzenuwen vertelde hij direct dat ze in 1999 onder Wim Kok waren ontstaan. De vraag is of dat goed uitpakte, want daarmee zette hij het onderwerp wel zélf op de agenda. Hij daagde Bos uit om de garantie te doen dat de voedselbanken onder zijn leiding zeker verdwijnen. Een onverstandige zet: een zelfverzekerde premier met grote voorsprong in de peilingen moet natuurlijk uitstralen dat Bos nooit de kans zal krijgen om de leiding over dit land te nemen. Het voorstel was dus zinloos, zeker omdat toezeggingen pas over twee jaar uitgebuit kunnen worden.
Dissonant van de avond was overigens Karel van de Graaf, met name tijdens de publieksronde na afloop van het debat. Een presentator die graag meedoet aan het debat kan beter politicus worden. Hij zou het waarschijnlijk niet slecht doen.
Plaats een Reactie
Meepraten?Draag gerust bij!