Retorische analyse: MH17-speech Frans Timmermans
Nationale tragedies leiden vaak tot onvergetelijke speeches. Wie herinnert zich niet hoe een zichtbaar aangeslagen koningin Beatrix zich tot het volk richtte, kort na de aanslag op Koninginnedag in Apeldoorn? Of hoe een geschokte Wim Kok het land toesprak op de avond van de moord op Pim Fortuyn? Bij de MH17-ramp was het toenmalig minister Frans Timmermans die de meest gedenkwaardige woorden uitsprak.
Dat kwam gedeeltelijk door de setting. Vanuit de zaal van de VN Veiligheidsraad richtte hij zich namens Nederland tot hoogwaardigheidsbekleders uit de gehele wereld. Het gaf ons een gevoel van trots: wij spraken en de hele wereld luisterde. Zelfs oud-president Bill Clinton was onder de indruk.
Hartslag van het volk
Maar het kwam vooral omdat Timmermans de hartslag van het volk aanvoelde. Waar Rutte zich aanvankelijk vooral beperkte tot bezwerende woorden, gaf Timmermans ook uiting aan onze woede. Rutte bleef zakelijk en rationeel, terwijl Timmermans zijn emoties durfde te tonen.
In de krachtigste (en uiteindelijk ook meest controversiële) passage van z’n speech kruipt hij in de huid van de slachtoffers. Wat deden de passagiers van MH17 toen ze de dood in de ogen keken: “Did they lock hands with their loved ones?” We zagen het helemaal voor ons en huiverden bij de gedachte.
Pathos
Wat Timmermans toevoegde was pathos, de term die de Griekse filosoof en retoricus Aristoteles gebruikte voor emotie. Tegelijkertijd bleef hij rustig en beheerst. Het lucht misschien meer op om je lekker te laten gaan, maar juist ingetogen woede heeft vaak veel impact.
Je zag dat Timmermans moeite had om niet uit z’n vel te springen toen hij zich verplaatste in het lot van nabestaanden: “Just imagine for one minute, first to lose your husband and then to have to fear that some thug might steal his wedding ring from his remains.”
Het zijn woorden die we ons nog lang zullen herinneren.
Tip
Moet je zelf binnenkort een verhaal houden? Amerikaanse wetenschappers hebben ontdekt dat charismatische sprekers vooral concrete woorden gebruiken die direct beelden of associaties oproepen (hand, geliefde, trouwring). Niet-charismatische sprekers gebruiken daarentegen vooral woorden die zijn gebaseerd op concepten (begrijpen, kiezen, onderzoeken, belang, kwaliteit, oplossing, mogelijk, relevant, verkeerd). Hier vind je een uitgebreide lijst met woorden die je beter kunt mijden.
_____
Dit artikel verscheen op 31 december 2014 in nrc.next. Lars Duursma is directeur van trainingsbureau Debatrix. Hij is veelgevraagd spreker en coacht leiders in politiek en bedrijfsleven. [Victor Vlam] is speech- en presentatiecoach. Hij voerde campagne voor president Obama.
Maar ook zijn Engels is super, zijn uitspraak dwingt respect af op internationaal niveau.