Retorische analyse: “Minder, minder, minder”-speech Geert Wilders
“Willen jullie in deze stad en in Nederland méér of minder Marokkanen?”
“Minder, minder, minder!” scandeert het publiek.
Het fragment staat direct op je netvlies gebrand: hier gebeurde iets bijzonders. En dat terwijl Geert Wilders dezelfde techniek gebruikt waarmee Trijntje Oosterhuis straks het Eurovisie Songfestival hoopt te winnen.
We zijn namelijk biologisch geprogrammeerd om veel plezier te halen uit het herkennen en afmaken van patronen. Het is waarom we graag naar muziek luisteren. Een goed liedje slaagt erin om jou in korte tijd het refrein te laten herkennen en te laten meeneuriën of zelfs -zingen. Pas dan voel je je echt betrokken bij de muziek.
Refrein
Op deze historische avond leidt Wilders zijn publiek zorgvuldig richting een climax. Hij vraagt eerst of z’n toehoorders meer of minder Europese Unie willen. Het publiek maakt kennis met het refrein van deze speech: “Minder, minder, minder!” Dan vraagt de PVV-leider of z’n achterban meer of minder Partij van de Arbeid wil. Opnieuw klinkt het refrein. Wat de derde en laatste vraag is, maakt niet eens meer zoveel uit. Het publiek wil weer scanderen!
En zo deed de sfeer tijdens deze politieke bijeenkomst ineens denken aan een aflevering van de Jerry Springer-show. Het kenmerkende “Jerry, Jerry, Jerry!” en “Steve, Steve, Steve!” had plaatsgemaakt voor een even fanatiek “Minder, minder, minder!”
Saamhorigheid
Voetbalsupporters weten hoe het samen scanderen leidt tot saamhorigheid. Het ritme en de cadans hypnotiseren: even voel je je niet meer alleen jezelf maar onderdeel van een krachtige groep. Niet voor niets is de techniek zo populair onder leiders die hun publiek in vervoering weten te brengen (“Yes we can!”).
Of de uitspraak electoraal verstandig was en juridisch door de beugel kan, moet nog blijken. Wilders is in elk geval wel weer langdurig verzekerd van dat schaarse goed waarop hij haast een monopolie lijkt te hebben: aandacht.
Tip
Kijk uit voor valse dilemma’s. Wilders suggereert immers dat er maar twee uitersten zijn: meer óf minder Marokkanen. Iedereen die geen voorstander is van méér Marokkanen, komt daardoor automatisch aan zijn kant te staan. Het is dezelfde techniek die geslepen directeuren wel eens toepassen aan het einde van een net iets te lang durende vergadering, als ze iedereen een simpele keuze voorhouden: het is dit voorstel óf een doemscenario.
_____
Dit artikel verscheen op 31 december 2014 in nrc.next. Lars Duursma is directeur van trainingsbureau Debatrix. Hij is veelgevraagd spreker en coacht leiders in politiek en bedrijfsleven. [Victor Vlam] is speech- en presentatiecoach. Hij voerde campagne voor president Obama.
Guido Weijers zei dat hij niet ‘minder, minder, minder’ hoorde, maar Hitler, Hitler, Hitler ‘. Heel even leidde scanderen ook bij de zaal en mij tot saamhorigheid.