Retorische analyse van de Troonrede 2009
De Koningin is net klaar met het uitspreken van haar Troonrede, hieronder volgt onze analyse.
Leden van de Staten-Generaal,
Waarom richt de Koningin zich uitsluitend tot de leden van de Eerste en Tweede Kamer? Wanneer we de Troonrede vergelijken met de State of the Union in Amerika, dan valt een opvallend verschil op in de eerste zin. In Amerika spreekt de president ook altijd eerst de aanwezigen in de taal toe (“Mr. Speaker, Vice President Cheney, members of Congress, distinguished guests …”). Maar daar voegt de president vrijwel altijd aan toe: “… fellow Americans”. Daarmee spreekt het staatshoofd niet alleen de aanwezigen aan, maar richt hij zich ook tot de mensen thuis. Iets voor de volgende keer?
De huidige tijd vraagt om vastberadenheid en bereidheid tot verandering.
De wereldwijde financiële en economische crisis heeft ook Nederland hard geraakt. De snelheid waarmee de gebeurtenissen zich in het achter ons liggende jaar hebben voltrokken, was uitzonderlijk.
Mensen verliezen hun baan, het aantal faillissementen neemt snel toe, jarenlang opgebouwde vermogens slinken en de overheidsfinanciën vertonen onvermijdelijk grote tekorten.
De toon is gezet. Vandaag geen positieve boodschap. De opsomming begint kracht — want dichtbij de burger — maar sluit voor de burger af met een anti-climax. Bij overheidsfinanciën voelt niemand wat. Dus bij tekorten op de overheidsfinanciën ook niet. Beter was geweest om dit element van de opsomming los te koppelen van het voorafgaande, óf deze eerder in de opsomming op te nemen.
De gevolgen zullen nog lang gevoeld worden.
Bovendien hebben ontsporingen in de financiële sector het vertrouwen in instituties en hun bestuurders aangetast.
Door dit alles groeit bij velen de onzekerheid over de toekomst.
Hier toont zich een patroon dat zich de hele Troonrede zal voortzetten: de Koningin spreekt over de mensen, niet tot de mensen. Ze toont bovendien geen enkele empathie. Daardoor laat ze een prachtige kans liggen om de mensen in het land te betrekken bij haar verhaal. Je voelt je niet aangesproken en luistert niet. Alleen de geïnteresseerden zullen het verhaal volgen. (En aan de beelden te zien waren zelfs de aanwezigen in de zaal nauwelijks geboeid.)
Het is de ambitie van de regering onzekerheden om te buigen naar herstel. De noodzakelijke veranderingen bieden perspectief op een economisch en sociaal krachtig Nederland.
Wij hebben elkaar en ons land veel te bieden door in saamhorigheid vast te houden aan de traditie van vrijheid, verantwoordelijk burgerschap en een actieve Europese en internationale opstelling.
De opsomming komt krachtig en verzorgd over door het gebruik van de drieslag. Dat zullen de speechwriters van Algemene Zaken niet per ongeluk bedacht hebben.
In het najaar van 2008 heeft de regering met kracht ingegrepen in de financiële sector teneinde spaartegoeden van burgers en financiering van bedrijven veilig te stellen en instorten van de economie te voorkomen.
Drie miljard euro wordt geïnvesteerd in nieuwbouw en onderhoud van scholen, ziekenhuizen, woningen en infrastructuur en in energiebesparing. Hiermee wil de regering de economie stimuleren.
Bijzonder merkwaardige overgang van de belangrijkste ingreep van de regering van het afgelopen jaar, naar het eerste punt uit de lange opsomming van elementen uit de begroting. Dit werkt verergerd doordat de Koningin geen pauze liet vallen tussen beide zinnen. Het lijkt alsof er een overgang mist, alsof er op het laatste moment een zin of alinea is geschrapt.
Eveneens wordt drie miljard euro uitgetrokken voor arbeidsmarkt en bedrijfsleven en voor onderwijs en kennis.
Fraaie dubbele parallel.
Bedrijven worden gesteund met ruimere kredietfaciliteiten en met regelingen voor deeltijdwerkloosheid. Daardoor zullen meer werknemers hun baan behouden.
Tussen 2008 en 2011 wordt ongeveer acht miljard euro extra uitgegeven aan uitkeringen voor werkloosheid en bijstand. De begroting voor 2010 besteedt bijzondere aandacht aan de bestrijding van de jeugdwerkloosheid.
Ook dient de regering vandaag een voorstel in voor een Crisis- en herstelwet, gericht op versnelling van procedures voor infrastructurele projecten. Dit biedt een basis voor meer dynamiek in de economie en daarmee voor meer werkgelegenheid.
Waarom toch overal bedragen noemen? Waarom toch deze opsomming? Wat is het doel hiervan? De aanwezigen in de zaal kennen de inhoud van de Miljoenennota reeds, terwijl de rest van de Troonrede qua vorm, stijl en inhoud zo duidelijk niet gericht is tot de burger thuis. Dat is merkwaardig.
In de jaren dat de Nederlandse economie krimpt, worden de overheidsuitgaven niet verlaagd. Al deze en andere maatregelen vangen de gevolgen van de recessie op korte termijn zo veel mogelijk op.
Voor de jaren daarna bevat deze begroting voorstellen die de basis bieden voor herstel van de overheidsfinanciën.De staatsschuld is fors gestegen en zal niet vanzelf weer verminderen. Het overschot van één procent van het bruto binnenlands product op de begroting van vorig jaar is omgeslagen in een tekort van meer dan zes procent in 2010. De recessie leidt tot aanzienlijk lagere belastingafdrachten door burgers en bedrijven. Zelfs bij een gemiddelde economische groei van twee procent zal de staatsschuld blijven toenemen met ongeveer vijfendertig miljard euro per jaar.
Alle cijfers gaan het ene oor in en het ander oor uit, vooral omdat ze niet in een context worden geplaatst. Nergens worden de cijfers uitgewerkt, uitgelegd of uitgediept.
Hoewel de economie volgend jaar weer voorzichtig lijkt te verbeteren, blijven de opgaven waar we voor staan aanzienlijk.
Als de welvaart achteruitgaat en de staatsschuld stijgt, wordt het bovendien moeilijker om de kosten te dragen van een vergrijzende bevolking en van de noodzakelijke overgang naar een economie waarin voluit recht wordt gedaan aan de eisen die een goed klimaat- en milieubeleid ons stelt.
Bij ongewijzigd beleid zullen ernstige en onwenselijke gevolgen optreden voor de hoogte van belastingen en sociale premies, voor de werkgelegenheid en voor de betaalbaarheid van voorzieningen als zorg, onderwijs en pensioenen.De regering acht het niet verantwoord deze rekeningen door te schuiven naar de jonge en toekomstige generaties. Jongeren dreigen nu geen werk te vinden, straks tijdens hun werkzame leven ook de lasten van een vergrijsde bevolking te moeten dragen, en daarna niet meer te kunnen rekenen op goede collectieve voorzieningen. Dit mogen wij niet laten gebeuren!
Interessant, zo’n uitroep met uitroepteken kom je niet vaak tegen in de Troonrede. De Koningin liet het leesteken echter weg in haar voordracht.
In dit licht heeft de regering al eerder haar voornemens ontvouwd om, rekening houdend met zware beroepen, de AOW-leeftijd te verhogen naar 67 jaar, de kosten van de zorg te beheersen en eigenaren van huizen met een waarde boven 1 miljoen euro zwaarder te belasten.
De drieslag wordt verpest door het tussenzinnetje (‘rekening houdend met de zware beroepen’). Omwille van de politieke realiteit wordt een concessie gedaan aan de schoonheid van de retoriek. Mooier was geweest om beiden te combineren.
Voor het eind van dit jaar zal een voorstel van een Wet tekortreductie Rijk en medeoverheden bij u worden ingediend, waarvan de regering hoopt dat deze op 1 januari 2011 in werking kan treden.
Hier kan de Koningin niet zoveel aan veranderen, maar waarom toch krijgen wetten in Nederland altijd zo’n ongelofelijk saaie naam. In Amerika staan tegenstanders van de Patriot Act, de No Child Left Behind Act en de Clear Skies Bill eigenlijk al op een 1-0 achterstand voordat ze hun kritiek kunnen uiten.
De wet verplicht het saldo tussen uitgaven en inkomsten jaarlijks te verbeteren.
De regering zal het komende halfjaar fundamentele heroverwegingen voorbereiden op een twintigtal brede terreinen in de collectieve sector.
De Voorjaarsnota 2010 biedt de eerste gelegenheid om tot maatregelen te komen.
Om bij te dragen aan het noodzakelijke herstel van de overheidsfinanciën zal onderzocht worden waar met twintig procent besparing maatschappelijke doelen kunnen worden gerealiseerd.
Dit moet zicht geven op financieel verantwoorde mogelijkheden om publieke diensten voor burgers effectiever uit te voeren, beleid beter af te stemmen op problemen in de samenleving en verantwoordelijkheden tussen overheden en burgers anders en beter vorm te geven.
De heroverwegingen moeten er ook toe leiden dat onderwijs, kennis, innovatie en ondernemerschap doelgerichter worden ingezet om economische groei te bevorderen. Daarnaast zal duidelijk gemaakt worden hoe belangrijke sectoren van het Nederlandse bedrijfsleven, zoals waterbeheer en energie, landbouw en visserij, klimaat en milieu, daaraan kunnen bijdragen.
De heroverwegingen hebben tot doel fundamentele keuzes te maken met het oog op een economisch en sociaal krachtig Nederland.
Wat een ongelofelijk zwakke climax van deze passage. Een economisch en sociaal krachtig Nederland, wat is dat? En wat hebben wij daaraan? Hier was het mooi geweest om de vertaalslag te maken naar wat de Nederlanders hebben aan de eerder genoemde opsomming van beleid.
Het matigen van de loonontwikkeling draagt bij aan meer werkgelegenheid en aan een eerlijke verdeling van de lasten van de economische recessie tussen werkenden en niet-werkenden, tussen de collectieve sector en de marktsector, tussen hogere en lagere inkomens en tussen jong en oud.
Retorisch fraaie opsomming. Jammer dat het vier elementen bevat in plaats van drie. En jammer dat het laatste element het kortste element is. Daardoor eindigt de opsomming abrupt en onverwacht.
De regering roept sociale partners op tot een verantwoorde loonontwikkeling. Indien dit niet gebeurt, zal de regering haar eigen verantwoordelijkheid nemen.
Misschien wel de belangrijkste zin uit deze Troonrede, een subtiel verwoord dreigement aan de vakbonden. Nu kan de Koningin natuurlijk niet zomaar dreigen, dus koos het Kabinet voor deze verwoording waaraan niet-betrokkenen weinig aanstoot zullen nemen.
De economische recessie heeft ook morele tekortkomingen blootgelegd in het functioneren van markt en maatschappij. De regering heeft gebreken in de financiële sector binnen en buiten Nederland benoemd en vertaald naar voorstellen voor striktere normering en beter toezicht.
Bindende afspraken worden gemaakt over begrenzing van te hoge beloningen en bonussen.
Tot hier ging de Troonrede over de economie, vanaf nu komen ook andere onderwerpen aan de orde.
In deze moeilijke tijd acht de regering het van belang te blijven werken aan een samenleving waarin mensen zich met elkaar verbonden weten, in vrijheid elkaar respecteren en samen verantwoordelijkheid dragen.
Goede opvoeding en goed onderwijs liggen ten grondslag aan verantwoordelijk burgerschap.
De afgelopen twee jaar heeft de regering maatregelen genomen ter bevordering van sociale samenhang, veiligheid, stabiliteit en respect.
Een vasthoudende aanpak over een reeks van jaren is nodig om tot resultaten te komen. Daarom zal de regering bijzondere aandacht blijven schenken aan jeugd en jongeren, aan inburgering en aan kwetsbare wijken in grote steden.Gebrek aan integratie van sommige groepen in de samenleving, onfatsoenlijk en respectloos handelen van velen in de openbare ruimte en crimineel gedrag van groepen jongeren blijken hardnekkig en veroorzaken veel maatschappelijk ongenoegen.
De regering treedt daarom niet alleen consequent op tegen plegers van delicten maar pakt ook oorzaken van problematisch gedrag aan. De samenwerking van justitie, politie, gemeenten, reclassering en jeugdzorg is daarvoor essentieel.De regering zal de maatschappelijke weerbaarheid in ons land bevorderen door meer ruimte te geven aan burgers en organisaties en goed met hen samen te werken. Ook met medeoverheden en de publieke sector is goede samenwerking geboden. Vertrouwen in maatschappelijke organisaties, democratie en rechtsstaat is daarbij van onmisbaar belang.
Een economisch en sociaal krachtig Nederland vereist samenwerking in Europa en een internationale oriëntatie.
Nederland heeft veel te winnen bij een duurzame en open wereldeconomie. Ruim zestig procent van onze werkgelegenheid hangt daar rechtstreeks van af. Nederland zet zich in voor vrije en eerlijke wereldhandel en beter toezicht op de internationale financiële sector.
De recessie verzwaart de opgaven waar alle landen samen voor staan om armoede te bestrijden en klimaatverandering aan te pakken. Niettemin zal ons land zich blijven inspannen voor samenwerking met de armste landen en met landen met opkomende economieën, en ook voor drastische verlaging van de uitstoot van schadelijke stoffen.
De Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, de G20-bijeenkomst in Pittsburgh en de klimaatconferentie in Kopenhagen bieden hiertoe nog dit jaar gelegenheid.Nederland heeft de wereld veel te bieden. Wij zetten ons in voor vrede en veiligheid. Ons land maakt zich sterk voor mensenrechten, vrijheid, democratie en rechtsorde. Deze waarden vinden in Europa hun oorsprong. Juist nu is en blijft Europese samenwerking essentieel. De regering ziet uit naar de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon.
Bij vredes- en veiligheidsmissies zal ons land zijn internationale verantwoordelijkheid blijven nemen. De regering heeft grote waardering voor de militairen die deze zware taken uitvoeren, zoals in Afghanistan. Wij denken met respect aan degenen die hierbij het leven hebben gelaten of gewond zijn geraakt.De regering zal zich ook in Koninkrijksverband blijven inzetten voor gezonde overheidsfinanciën en goede publieke voorzieningen. Nieuwe staatkundige verhoudingen binnen het Koninkrijk moeten daaraan bijdragen. In het belang van de burgers zullen alle betrokkenen zich moeten inspannen om het komend jaar de nieuwe regelingen tot stand te brengen.
Leden van de Staten-Generaal,
Ons land staat voor een uitzonderlijke, maar geenszins onmogelijke opgave.
Met vastberadenheid en met de bereidheid tot verandering kunnen wij de kansen benutten voor een economisch en sociaal krachtig Nederland.
Hier worden duidelijk elementen uit de Troonrede herhaald die kennelijk voor het Kabinet de meest belangrijke zijn. De precieze formulering van een “economisch en sociaal krachtig Nederland”, bijvoorbeeld.
De regering doet daartoe een beroep op alle Nederlanders en een ieder die in Nederland woont. Er rust een verantwoordelijkheid op ons allen, jong en oud, burgers en bestuurders, werknemers en werkgevers. De regering spreekt de hoop uit dat iedereen zich daarvan bewust is en ernaar wil handelen.
Op u, leden van de Staten-Generaal, rust de zware verantwoordelijkheid om, samen met de regering, initiatief te nemen.
De Troonrede bevat hier een duidelijke appèl tot actie. Tenminste, dat wordt geprobeerd. Maar wat wordt nu precies van ons burgers verwacht? De oproep lijkt terug te verwijzen naar “vastberadenheid”, “bereidheid tot verandering” en “kansen benutten”. Maar hoe dan? Wat precies? Wat kunnen we vanmiddag, volgende week of dan toch in ieder geval volgende maand nu eigenlijk beter doen?
Dat hoeft niet noodzakelijkerwijs heel concreet te gebeuren in de slotpassage. Zo roepen Amerikaanse presidenten in inauguratieredes ook regelmatig het volk op om beter voor elkaar te zorgen of om vrijwilligerswerk te doen. Maar dan grijpt deze oproep vaak terug op anekdotes eerder tijdens de speech, of voorbeelden die eerder zijn aangehaald, waaruit blijkt wat daar nou precies mee bedoeld wordt. In dit geval staat het appèl volstrekt los van de rest van de Troonrede. Nergens wordt uitgelegd wat hier nou precies mee bedoeld wordt. En dat is natuurlijk wel een beetje dom.
U mag zich daarin gesteund weten door het besef dat velen u wijsheid toewensen en met mij om kracht en Gods zegen voor u bidden.
Weinig schokkende slotzin.
De afgelopen jaren zijn veel suggesties gedaan over het moderniseren van de Troonrede. En sommige zaken zullen best verbeterd zijn. De Troonrede zelf is wat korter, de zinnen zijn wat korter, het jargon is iets minder. Maar dat maakt de Troonrede nog niet toegankelijk. Verre van dat. En dat zin ‘m met name in het feit dat de Koningin zich uitsluitend tot de parlementariërs richt. Ze spreekt niet tot de burger, maar over de burger. Dan kun je de Troonrede nog zo kort maken, en alle zinnen halveren — toegankelijk wordt hij niet.
Plaats een Reactie
Meepraten?Draag gerust bij!